Sztuka ludowa  na terenie gminy Zawoja, należącej zgodnie z etnograficznymi podziałami do Górali Babiogórskich, to przede wszystkim snycerstwo i rzeźba w drewnie, ale także malarstwo, bibułkarstwo i haft.

O tutejszej sztuce ludowej, zarówno w piśmiennictwie, jak i w materiałach źródłowych, można znaleźć tylko nieliczne wzmianki.  Do jednej z pierwszych należy  krótka uwaga o malarstwie, zamieszczona w artykule Bronisława Gustawicza (1852-1917)  O góralach podbabiogorskich: wrażenia i spostrzeżenia ludoznawcze, „Lud” 1906, t. 12. Z kolei informacje o zdobnictwie, występującym w budownictwie, zamieścili też: profesor architektury na Politechnice Lwowskiej Jan Sas Zubrzycki (1860 – 1935)  i Anna Kutrzebianka (Anna Kutrzeba-Pojnarowa 1913 – 1993).  Jedyny, jak do tej pory, całościowy artykuł o sztuce ludowej Górali Babiogórskich  autorstwa Ewy Fryś-Pietraszkowej (1935 – 2008) znalazł się w  pracy zbiorowej pod redakcją prof. Władysława Szafera (1886–1970) pt.  Babiogórski Park Narodowy, Warszawa 1963. W ostatnim ćwierćwieczu ukazało się też kilka artykułów  dotyczących poszczególnych postaci twórców  z Zawoi i Skawicy, między innymi w „Roczniku Babiogórskim”  i „Kalendarzu Gmin Babiogórskich” – wydawanych przez Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich.

Najwięcej elementów zdobniczych (rzeźba, snycerstwo) związanych było z budownictwem. Zdobiono odrzwia, szczyty dachów, ganki, a także przydrożne kapliczki – domkowe i szafkowe. Zdobnictwo w drewnie związane było też z wyposażeniem wnętrza.  Kuchenne szafki, półki, łyżniki, solniczki zdobiło najczęściej wycinanie krawędzi, także rzeźbione szlaczki i snycerskie ozdoby.  Dla  gminy Zawoja bardzo charakterystyczne były  blaty  stołów z jaworowego drewna, dekorowane rzeźbionymi, inkrustowanymi  i  intarsjowanymi elementami.  Najczęściej były to motywy kielicha, serca, różańca, stylizowanej lilii (tzw. lelui).

Z przedmiotów użytkowych dekoracją rzeźbiarską zdobiono głównie czerpaki, foremki na ser i masło, różnego rodzaju  pudełka.

Rzeźba figuralna ograniczała się tu prawie wyłącznie do małych figurek o tematyce religijnej: postaci Chrystusa (Frasobliwy, Nazareński, Upadający pod Krzyżem), Matki Bożej (Niepokalanie Poczęta, z Dzieciątkiem, Bolesna) oraz  świętych (głównie św. Antoni Padewski, św. Jan Nepomucen, św. Barbara, św. Katarzyna Aleksandryjska i inni). Twórcy ci  byli z reguły anonimowi. Najstarsze  zanotowane nazwiska rzeźbiarzy to  działający pod koniec XIX wieku i na początku XX stulecia rzeźbiarze z Zawoi – Alojzy Trybała i Klemens Mazur. Wykonywali oni głównie figurki do przydrożnych kapliczek i ołtarzyków domowych.

Na początku XX wieku w związku  z przeradzaniem się Zawoi w ośrodek turystyczno-wczasowy, pojawiło się  pamiątkarstwo – wykonywane w drewnie figurki górali, zwierząt, także kasetki, noże do przecinania papieru, talerze itp.

Malarstwo Górali Babiogórskich było bardzo skromne.  W odległej przeszłości powstawały, zwłaszcza w Skawicy, w niewielkiej ilości obrazy na szkle o tematyce religijnej, ale raczej  kupowano je na Orawie lub Podhalu. Pod koniec XIX wieku powszechne były obrazy malowane na papierze, często naśladujące oleodruki. W XX stuleciu pojawiły się obrazy malowane olejem na płótnie.  Obok wizerunków o tematyce religijnej  powstawały  pejzaże, kwiaty, sceny rodzajowe.

W Skawicy i Zawoi jeszcze w okresie międzywojennym  działali kowale wyrabiający ozdobne zawiasy do drzwi, okucia wozów, rzadko krzyże nagrobne.

Na uwagę zasługuje tutejsze hafciarstwo. Hafty, przeważnie białe, o drobnych motywach roślinnych, zdobiły przede wszystkim strój – halki, zapaski, rańtuchy, koszule kobiece i męskie. Haftowano też barwną wełną na suknie –  męskie spodnie, cuchy, kobiece gorsety. Na przełomie XIX i XX wieku pojawił się pod Babią Górą wielobarwny haft roślinny wykonywany na chustkach na głowę. Z haftów tych słynęła zwłaszcza wieś Skawica.

Niewątpliwie przejawem twórczości ludowej był wyrób papierowych (głównie bibułkowych) kwiatów, wykonywanych przez kobiety nazywane tu bibułkarkami. Zdobiono nimi święte obrazy i ołtarzyki w izbie, przydrożne kapliczki, groby w okresie Święta Zmarłych.

Gmina Zawoja  wśród swoich twórców ludowych posiada dwie postacie o międzynarodowej sławie: malarkę prymitywistkę Dorotę Lampart oraz rzeźbiarza prymitywistę Antoniego Mazura.

Comments are closed.

Close Search Window
Skip to content