Są takie miejsca, do których chcielibyśmy wracać tak często jak to tylko możliwe. Pozwalają nam oderwać się od codziennych obowiązków, zachwycają pięknem otaczającej przyrody i wywołują bardzo pozytywne uczucia. Do grona tych miejsc z pewnością można również gminę Zawoja, którą tworzą dwie wsie: Zawoja i Skawica.

Gmina Zawoja położona jest u stóp północnych zboczy Babiej Góry, najwyższego szczytu Beskidu Żywieckiego (1725 m n.p.m.), w dolinie rzeki Skawicy i jej dopływów. Od zachodu otacza ją Pasmo Jałowieckie, na wschodzie roztacza się natomiast Pasmo Policy.

Zawoja to największa pod względem powierzchni (100,78 km2) i ludności (6563 mieszkańców) wieś w Polsce. Cała gmina zajmuje obszar 128,8 km2.

Zbocza wzniesień otaczających wsie do znacznej wysokości zajmują pola uprawne, wyżej lasy, a w partii grzbietowej spotyka się dawne polany wypasowe (m.in. Mędralowa, Kamińskiego i Trzebuńska w Paśmie Jałowieckim, Hala Krupowa, Śmietanowa i Polana Broski  w Paśmie Policy, Hala Czarnego na stokach Babiej Góry). Grzbietem Babiej Góry i częściowo Pasmem Policy biegnie europejski dział wód, który oddziela zlewiska Morza Czarnego.

Z dziejów gminy

Od początku swego istnienia Skawica i Zawoja należały do starostwa lanckorońskiego, a pierwsza informacja o istnieniu Zawoi znajduje się w inwentarzu starostwa lanckorońskiego pochodzącego z 1646 r. Po rozbiorach tereny gminy stały się własnością skarbu austriackiego. W 1839 roku dobra te nabył hrabia Filip Saint – Genois d’Aneancourt, którego syn Maurycy odsprzedał je w 1878 roku właścicielowi dóbr żywieckich Albrechtowi Habsburgowi. Jego spadkobierca zagrożony konfiskatą dóbr po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, przekazał je w 1924 roku Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.

Skawica istniała już prawdopodobnie w XVI w., a w XVII w. wydzieliła się z niej Zawoja, która zaczęła stanowić osobną wieś.

O klimacie i przyrodzie słów kilka

Geologicznie, obszar ten, należący do Karpat Zewnętrznych, zbudowany jest ze skał fliszowych. Klimat charakteryzuje się częstymi zmianami pogody. Dominują tu głównie wiatry zachodnie i północno-zachodnie, pojawiają się również wiatry halne.

W masywie Babiej Góry występuje klasyczny piętrowy układ roślinności: regiel dolny do 1150 m n.p.m., regiel górny do 1360 m n.p.m., piętro kosodrzewiny (subalpejskie) do 1650 m n.p.m. i piętro halne (alpejskie) do 1725 m n.p.m. W lasach otaczających Zawoję i Skawicę rosną m.in. buki, jodły, świerki, jawory, klony, modrzewie, jarzębiny, w podszyciu głównie maliny, jeżyny, bez czarny i koralowy. Niżej występują również brzozy i sosny.

W okolicach wsi żyje sporo przedstawicieli fauny: dziki, jelenie, sarny, zające, wiewiórki, a także drapieżniki: lisy, tchórze, łasice, kuny leśne i wydry. Sporadycznie pojawiają się rysie, a nawet niedźwiedzie i wilki, niegdyś stali mieszkańcy tutejszych lasów. Wśród ptaków spotkać można dzięcioły, drozdy, sikory, mysikróliki, sojki, a także ptaki drapieżne jak myszołowy, sowy i puszczyki, a z gatunków rzadkich bociany czarne, cietrzewie, głuszce i kruki. Występują też płazy i gady: jaszczurki, węże (zaskrońce i żmije), a także żaby, salamandry czy traszki.

Nad przyrodniczymi walorami gminy Zawoja czuwa Babiogórski Park Narodowy, który został utworzony w 1954 r., a w 1977 r. włączony do sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.

Kultura

Obszar gminy zamieszkują Górale Babiogórscy nazywani też Babiogórcami. To jedna z grup góralskich Karpat Zachodnich, o której najwcześniej wspominano w piśmiennictwie. Jako pierwsi na te tereny docierali tzw. ludzie luźni, wolni łowcy, smolarze, często chłopi zbiegli z okolicznych dóbr. Planową akcję osadniczą prowadziło tutaj także starostwo lanckorońskie – administrator tego terenu. Ta bardzo zróżnicowana społeczność, charakterystyczna dla terenów przygranicznych, została na przełomie XVI i XVII wieku zdominowana przez najsilniejszą falę osadniczą – wołoską, która wywarła ogromny wpływ na całą kulturę Babiogórców. Warto wspomnieć, że na terenie Zawoi i Skawicy, podobnie jak na obszarze całego Podkarpacia, między wiekiem XVI a XIX istniało zbójnictwo. Do zbójnickich towarzystw należeli również tutejsi górale.

Jeszcze w XIX stuleciu podstawą tutejszej gospodarki było pasterstwo, w mniejszym stopniu rolnictwo. Owce i bydło wypasano na okolicznych polanach w Paśmie Policy, Jałowca, Babiej Góry. Uprawiano głównie owies, ziemniaki, u schyłku XIX wieku zaczęło pojawiać się żyto, jęczmień, kapusta i groch. Dodatkowym źródłem utrzymania miejscowej ludności była praca w lesie oraz w miejscowych zakładach przemysłowych.

Architektura

Zwarta zabudowa wsi dominuje w dolinach potoków, natomiast na zboczach rozrzucone są liczne przysiółki. Domy drewniane, budowane na zrąb, kryte były pierwotnie dachem czterospadowym, później dwuspadowym, gontowym. Najpowszechniej występowały zagrody jednobudynkowe; po jednej stronie umieszczonej centralnie sieni (lub tzw. boiska – rodzaj stodoły) znajdowała się część mieszkalna, po drugiej gospodarcza. Charakterystyczne były też domy dwurodzinne, tzw. domy na dwa końce, mieszczące pod jednym dachem dwa oddzielne mieszkania, każde złożone z części gospodarczej i mieszkalnej. Typowe dla tutejszego budownictwa były wolno stojące piwnice, budowane przy wykorzystaniu naturalnych nierówności terenu, małe młyny i tartaki. W budownictwie sakralnym uwagę zwracają liczne kapliczki przydrożne. Ciekawostkę stanowią dzwonnice loretańskie na płanetniki (demony niosące chmury gradowe i burzowe). Jedna z nich znajduje się w Zawoi Czatoży, inna w Zawoi Gołyni.

Dzisiaj na terenie gminy zachowały się tylko nieliczne przykłady tradycyjnego budownictwa, część z nich zgromadzono w niewielkim skansenie w Zawoi Markowej.

Więcej na temat miejsc, które warto zobaczyć można znaleźć w zakładce „Warto zobaczyć”.

Gmina Zawoja to niezwykłe miejsce, w którym malownicze krajobrazy, piękno przyrody, niezwykła historia, tradycje zaklęte pod strzechami domów i w góralskich sercach mieszkańców, łączą się ze współczesnością. Swoje miejsce znajdą tu zarówno całe rodziny czy grupy, jak i ci, którzy chcieliby pobyć ze sobą sam na sam. To kierunek dla miłośników rowerowego szaleństwa, aktywności na świeżym powietrzu, a także dla tych, którzy chcieliby pobyć bliżej tradycji i skorzystać z bogatej oferty turystycznej. To w końcu także idealny punkt dla osób pragnących napawać się pięknem gór i majestatem Królowej Beskidów – Babiej Góry.

Comments are closed.

Close Search Window
Skip to content